ΒΑΡΥΣΗΝΑΤΗ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΠΑΛΙΟΥ ΑΝΕΜΩΤΙΣΙΟΥ ΑΜΠΕΛΟΥΡΓΟΥ

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΟΥ ΑΜΠΕΛΟΥΡΓΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΑΤΖΕΜΗ

Η συνέντευξη από τον εκλιπόντα Ατζέμη Παναγιώτη δόθηκε το 2007 και δημοσιεύεται στη μνήμη του.

Ο Π. Ατζέμης μίλησε για την πορεία του κάμπου του χωριού μας, την καλλιέργεια του αμπελιού αλλά και για τη νέα κατάσταση που διαμορφώνεται.

Πως εξελίχθηκε τις προηγούμενες δεκαετίες η καλλιέργια των αμπελιών στον κάμπο του χωριού;

Πριν από το 1930 το μεγαλύτερο ποσοστό του κάμπου αποτελείτο από αμπέλια. Από το 1930 κι έπειτα, τα αμπέλια ξεφυτεύτηκαν για να αντικατασταθούν από καπνό, λόγω καλύτερης τιμής και μεγαλύτερου εισοδήματος. Μέχρι το 1960, οι φυτείες καπνού ήταν περισσότερες στον κάμπο αλλά λόγω αύξησης των εξόδων σταμάτησε η καλλιέργεια. Από το 1960 και μετά, έμειναν πολλά κτήματα ακαλλιέργητα με μικρή αύξηση των αμπελιών. Τη δεκαετία 60’-70’ εξαιτίας της αστυφιλίας, δεν υπήρχαν πια άνθρωποι να καλλιεργήσουν τα αμπέλια, με αποτέλεσμα ο κάμπος του χωριού να ερημώσει κάτι που συνεχίστηκε και τις δεκαετίες του 80’ και 90’. Από το 1995 εώς σήμερα επιστρέφουν σιγά-σιγά συνταξιούχοι οι οποίοι αγοράζουν εκτάσεις και ξαναφυτεύουν αμπέλια.

Η καλλιέργεια του αμπελιού γινόταν αποκλειστικά στον κάμπο;

Στα γύρω βουνά (Αρχερή, Ντίλη, Βεργατσιά) υπήρχαν αμπέλια, αλλά δε συνέχισε η καλλιέργεια τους, εξαιτίας της καταστροφής τους από τα πουλιά. Αμπέλια επίσης υπήρξαν στον «Καρνά» μέχρι το «Ραχόνι» και στο «Χιώτη», όπου ευδοκίμησε η ποικιλία «φράουλα».

Πόση είναι η έκταση του κάμπου και ποιά τα γεωγραφικά του όρια;

Ο κάμπος της Ανεμώτιας βρίσκεται στη βάση του χωριού και έχει έκταση 800-1000 στρέμματα εκ των οποίων σήμερα το 45% περίπου καλύπτεται από αμπέλια, ενώ τα υπόλοιπα είναι άγονα. Λέγεται ότι ο κάμπος είναι κρατήρας ενός από τα πολλά ηφαίστεια του νησιού, με αποτέλεσμα το ηφαιστειογενές έδαφος να ευνοεί την ευδοκίμηση του αμπελιού. Ο κεντρικός δρόμος που οδηγεί στον κάμπο περνάει από το «Άλλο Βουνάρι» και συνεχίζοντας προς τα αριστερά συναντάμε τις τοποθεσίες: «Μπαμπατζάνης», «Κουτσλάς», «Μακούφκα», «Φκολίδια», «Ντήλες», «Βεργατσιές», «Προφήτης Ηλίας» και «Μπιριτζίκια» για να καταλήξουμε και πάλι στο «Άλλο Βουνάρι».

Ποιό είναι το κλίμα της συγκεκριμένης περιοχής;

Αν και θεωρείται ένα από τα πιο κρύα και ξηρά μέρη του νησιού, το κλίμα δεν είναι και τόσο κρύο ώστε να καταστρέφει τα αμπέλια, τα οποία εξάλλου αντέχουν σ’ αυτό. Το κρύο δεν έχει «κάψει» ποτέ τα αμπέλια του χωριού. Αυτό που τα πειράζει είναι ο πρωϊνός παγετός (Κιραγί) που καίει τους κόμπους αλλά όχι όλο το κλήμα, το οποίο «ξανασπάει».

Ποιοί ασχολούνταν στο παρελθόν αλλά και σήμερα με την καλλιέργεια των αμπελιών;

Ο κάθε κάτοικος του χωριού προσπαθούσε να έχει το δικό του αμπέλι και ελάχιστοι ήταν αυτοί που δεν είχαν. Σήμερα οι καλλιεργητές έχουν μειωθεί αισθητά.

Η καλλιέργεια του αμπελιού βοηθούσε στο οικογενειακό εισόδημα;

Μαζί με τις ελιές που ήταν το κύριο εισόδημα, η καλλιέργεια του αμπελιού βοηθούσε σημαντικά. Το εμπόριο σταφυλιού ήταν αρκετά αποδοτικό οικονομικά σε σχέση με το μεροκάματο της εποχής που ήταν 1,5 οκά λάδι για τον άντρα και 1 οκά για τη γυναίκα (1 οκά= 1.282 γραμμάρια). Η κτηνοτροφία ήταν ελάχιστη αφού τα περισσότερα βουνά καλλιεργούνταν και δεν υπήρχαν εκτάσεις ελεύθερες για βοσκή.

Ποιές ποικιλίες σταφυλιών ευδοκίμησαν στον κάμπο από το παρελθόν έως και σήμερα;

Από το 1930 και ως σήμερα, οι ποικιλίες είναι οι εξής:

1. Καλλονιάτικο (από τον «καλό οίνο» πιθανώς η προέλευση): Μαύρο κρασοστάφυλο, μάλλον προερχόμενο απ’ τη Μικρά Ασία. Σήμερα σώζονται ελάχιστα απ’ την ποικιλία αυτή.

2. Κουντούρα: Μαύρο κρασοστάφυλο, το οποίο καλλιεργείται ακόμη.

3. Χιωτέλια ή Ντενεδιά: Κρασοστάφυλο κόκκινο σταφύλι, προερχόμενο απ’ την Τένεδο όπου και ευδοκιμεί. Σήμερα, υπάρχουν ελάχιστα στο κάμπο.

4. Αγούμαστος: Επιτραπέζιο άσπρο σταφύλι με μακρουλή χοντρόφλουδη ρώγα.

5. Σηδερίτης: Επιτραπέζια ποικιλία που κάνει και για οινοποίηση. Καρπός κόκκινος μεγάλου μεγέθους. Ωριμάζει πολύ όψιμα.

6. Ραζακί (ροζακί): Καθαρά επιτραπέζια ποικιλία. Κίτρινο σταφύλι μεγάλου μεγέθους.

7. Σουλτανί: Επιτραπέζια ποικιλία αλλά και ποικιλία οινοποίησης και σταφιδοποίησης. Έχει κίτρινο καρπό, μέτριου μεγέθους, χωρίς κουκούτσι.

8. Μοσχάτο Μαύρο: Επιτραπέζια ποικιλία που κάνει και για οινοποίηση.

9. Μοσχάτο Άσπρο: Επιτραπέζια ποικιλία που κάνει και για οινοποίηση. Ρώγα μεγάλη με ή χωρίς στίγματα.

10. Φιλέρι Μαύρο: Αποδοτικό σε κρασί αλλά και φαγώσιμο.

11. Φράουλα: Επιτραπέζια ποικιλία, καρπός κόκκινος μεγάλου μεγέθους.

12. Κέρινο: Επιτραπέζια ποικιλία, καρπός κίτρινος μέτριου μεγέθους.

13. Κάρντιναλ: Επιτραπέζια ποικιλία πολύ παραγωγική. Έχει κόκκινο καρπό που ωριμάζει στις αρχές Αυγούστου.

Τα μαύρα και κόκκινα σταφύλια χρησιμοποιούνται στην παραγωγή κρασιού, ενώ τα άσπρα είναι φαγώσιμα. Οι προαναφερθείσες ποικιλίες έχουν καλή απόδοση-μικρότερη βέβαια από άλλες περιοχές (3 κιλά σταφύλια ανά κλίμα), ωστόσο η ποιότητα είναι πολύ καλή. Εδώ, θα πρέπει να πούμε ότι σήμερα υπάρχουν αμπέλια στον κάμπο της Ανεμώτιας από πολύ παλιά τα οποία εξακολουθούν να έχουν σταθερή απόδοση. Χαρακτηριστικά είναι του «Άγγελου» και του «Κονινιού», τα οποία χρονολογούνται από το 1960 και η κύρια ποικιλία τους είναι το ραζακί.

Πως αξιοποιούνταν τα παραγόμενα σταφύλια;

Από τα σταφύλια που παράγονταν, οι κάτοικοι του χωριού έβγαζαν τη σοδειά τους σε φαγώσιμα και κρασί και τα υπόλοιπα τα πουλούσαν για κρασί στην Πέτρα, στον Μόλυβο, στην Στύψη κ.α, ενώ παραγόταν και τσίπουρο.

Τα σταφύλια μεταφέρονταν στα άλλα χωριά με μουλάρια (100 οκάδες ανά μουλάρι). Προς πώληση δινόταν το «καλλονιάτικο» και η «κουντουρά», ενώ το «σουλτανί» το κρατούσαν στο σπίτι για γλυκά και φαγώσιμο.

Το τσίπουρο παραγόταν στο χωριό;

Βέβαια και μάλιστα υπήρχαν αρκετά αποστακτήρια σε λειτουργία. Τα πιο γνωστά καζάνια του χωριού ήταν των:

1. Κουτρούπη. 2. Βλάμη. 3. Καφετζή.

4. Βατούσιου. 5. Χατζηγιώργη.

Δημιουργήθηκε ποτέ κάποιος συνεταιρισμός μεταξύ των παραγωγών;

Συνεταιρισμός αποκλειστικά για τα σταφύλια και το κρασί όχι. Ωστόσο, για δέκα χρόνια περίπου (1965-75) ο Αγροτικός Συνεταιρισμός της Ανεμώτιας συγκένρωνε δύο φορές την εβδομάδα τα σταφύλια και με φορτηγά τα πήγαινε στα πρατήρια της Μυτιλήνης, σαν φαγώσιμα. Λέγεται ότι όταν η Ανεμώτια κατέβαζε στη Μυτιλήνη σταφύλια, η Καλλονή καθυστερούσε να τα κόψει ώστε να έχουν τελειώσει τα Ανεμωτίσια (!).

Πως γίνεται η καλλιέργεια του αμπελιού;

Αρχικά, θα πρέπει να πούμε ότι η μορφή του κλίματος είναι ελεύθερη κυπελοειδής και ο κορμός του έχει μήκος 40-50 εκατοστά. Η χρονιά για το αμπέλι ξεκινά από τον Οκτώβριο-Νοέμβριο με το αραίωμα (αραλάντισμα). Βγάζουμε τις πολλές βέργες (κληματσούρες) και αφήνουμε αυτές που θα αποδώσουν καρπό. Η διαδικασία αυτή γίνεται όταν κιτρινίσουν ή πέσουν τα φύλλα του κλήματος. Επίσης, το αμπέλι σκάβεται για να αφαιρεθούν τα χόρτα. Γύρω απ’ τα κλήματα ανοίγεται λάκκος όπου μπαίνει κοπριά από ζώα για να τροφοδοτούντα όλο το χειμώνα.

Το Γενάρη-Φλεβάρη γίνεται το κλάδεμα-κόντυμα στις «κληματσούρες», προκειμένου να μείνουν λίγα μάτια, ανάλογα με την ποικιλία. Στις περισσότερες αφήνουμε 2-3 έως 5 μάτια εκτός απ’ το «σουλτανί» που αφήνουμε βέργες 60-70 πόντους. Το Μάρτιο-Απρίλιο γίνεται το σκάψιμο, όταν το επιτρέπει το χώμα, όταν έχει δηλαδή τη σωστή υγρασία.

Γίνονται δύο (2) σκαψίματα, το πρώτο (βασικό) και το δεύτερο για το στρώσιμο, προκειμένου το χώμα να κρατά υγρασία. Το δεύτερο σκάψιμο απέχει ένα μήνα απ’ το πρώτο, ανάλογα με τον καιρό. Τον Ιούλιο, γίνεται βιολογικό θειάφισμα, αφού οι βλαστοί είναι 50 περίπου εκατοστά. Χρειάζονται 1-2 θειαφίσματα. Όταν μεγαλώσουν οι βλαστοί, αραιώνονται, ώστε να μείνουν όσοι θα δώσουν καρπό. Στους τελευταίους κόβεται η κορυφή (κορφολόγημα), ώστε να μείνουν 40-50 εκατοστά. Η συγκομιδή για τις πρώιμες ποικιλίες γίνεται το πρώτο δεκαήμερο του Αυγούστου (ποικιλία κάρντιναλ). Τα υπόλοιπα τον Σεπτέμβριο μέχρι 15 Οκτωβρίου το αργότερο.

Σήμερα πώς βλέπετε το μέλλον του κάμπου και τί προοπτικές υπάρχουν;

Σήμερα, από τους νέους καλλιεργητές κάποιοι θα τα παρατήσουν λόγω εξόδων και έλλειψης ελεύθερου χρόνου. Το κοινωνικό σύστημα θα καθορίσει σε σημαντικό βαθμό την προοπτική της καλλιέργιας του αμπελιού στον κάμπο του χωριού μας. Αν και έγιναν προσπάθειες επανακαλλιέργιας, η πορεία είναι φθίνουσα. Ίσως βρεθούν Γερμανοί-Γάλλοι που γνωρίζουν την αξία του αμπελιού και κάνουν επενδύσεις στον κάμπο της Ανεμώτιας...